بسمه تعالی

دانشگاه تهران

دانشکده علوم اجتماعی

گروه جمعیت شناسی

گواهی دفاع از پایان نامه کارشناسی ارشد

هیأت داوران پایان نامه کارشناسیارشد آقای ****

در رشته علوم اجتماعی            گرایش جمعیت شناسی

با عنوان مذهب و باروری (مقایسه باروری اهل سنت و شیعه شهرستان مهر، بخش گله دار)

به عدد         به حروف

با نمره نهایی: ارزیابی نمود.

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده درج نمی شود

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

چکیده:

مذهب و تعلقات مذهبی یکی از عوامل تاثیر گذار در مباحث و مسایل جمعیتی، بخصوص باروری، است که کمتر مورد توجه جمعیت شناسان قرار گرفته است. دیدگاهها و نظریات ادیان الهی منجمله اسلام در مورد مسایل جمعیتی، افزایش موالید و باروری زیاد را توصیه می کنند.

در پژوهش حاضر باروری دو گروه مذهبی شیعه و سنی  شهر گله دار از توابع شهرستان مهر، مورد بررسی قرار گرفته است. مساله اولیه و اصلی این پژوهش این بود که چرا در نواحی مرزی ایران باروری زنان اهل سنت از زنان شیعه بالاتر است. پژوهش عباسی و دیگران (1383) نشان می دهد که زنان اهل سنت با وجود دریافت کمک مالی دولت، باروری بالاتری را نسبت به زنان شیعه خواستارند که خود، نشان دهنده این مساله است که عوامل اقتصادی تنها عامل تعیین کننده در باروری به شمار نمی‏رود.فرهنگ و عوامل فرهنگی از جمله عواملی است که باروری دو گروه قومی یا مذهبی را دستخوش تغییر می کند.

هدف از بررسی شناخت میزان تاثیر مذهب و تعلقات مذهبی در میان دو گروه مذهبی بوده است، که بدین منظور تمامی متغیرهای اقتصادی، اجتماعی، جمعیتی کنترل شد تا تاثیر خالص مذهب بر باروری باقی بماند.

فرضیه الهیات ویژه شده، خصایص و ویژگیها، پایگاه گروه اقلیت اساس تئوریکی پژوهش حاضر را تشکیل می دهند. . نتایج بدست آمده از مطالعه حاضر چنین بیان می‌شود که مذهب بر باروری تاثیر معنادار دارد و با کنترل کردن متغیرهای اجتماعی و اقتصادی و جمعیتی این رابطه معنادار خواهد ماند گرچه رابطه دو متغیرضعیف تر می شود. در پژوهش حاضر تفاوت باروری دو گروه مذهبی را بر اساس بخش دوم فرضیه گروه اقلیت تبیین کردیم که تفاوت باروری دو گروه بعد از کنترل تمامی عوامل باقی ماند و این بدین دلیل است که در جامعه مورد بررسی همانندی اقتصادی و اجتماعی قبل از فرهنگ پذیری حادث می‌شود.

مقدمه:

تعلق دینی پدیده ای است که تا حدود زیادی هستی وموجودیت فرد را تشکیل می دهد و به شهادت تاریخ تاثیر زیادی در هنر، ادبیات، فلسفه و نظام های اجتماعی وسیاسی داشته است. مذهب، کتاب قانون زندگی را معرفی می کند. این کتاب قانون، مجموعه ای از ارزشها و آداب و رسوم است که افراد و گروههای مختلف در آن سهیمند و بدین ترتیب راهنمایی برای مرگ و زندگی افراد بشمار می آید.

تعلقات مذهبی، بعنوان یکی از عوامل موثر در مسایل جمعیتی، بخصوص باروری، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. دیدگاهها و نظریات ادیان الهی منجمله اسلام در مورد مسایل جمعیتی، افزایش موالید و باروری زیاد را توصیه می کنند. مطالعات انجام شده نشان دهنده این واقعیت است  که کشورهای با اکثریت مسلمان، پایین ترین کاهش باروری را تجربه کرده اند و تصویری نمایان از کشورهایی اند که نرخ باروری بالایی دارند.

دین اسلام به دو شاخه بزرگ و مهم تقسیم می شود: شیعه وسنی. بعد از وفات پیامبر این تقسیمات بوجود آمد و در دوران خلفای راشدین ثبات بیشتری یافت که اختلافاتی را در زمینه دیدگاههای نظری و عملی مسلمانان بوجود آورد.

در حال حاضر 99.5 درصد از جمعیت ایران را مسلمانان تشکیل می دهند که 92 درصد از این جمعیت را شیعیان و 8 درصد باقی مانده را مسلمانان اهل تسنن تشکیل می دهند. اقلیت مذهبی اهل تسنن بیشتر در نواحی مرزی ایران سکونت دارند و از لحاظ باروری سطح نسبتا بالاتری نسبت به کل کشور دارند هر چند به طور عمومی  در سه دهه اخیر جریانات باروری در تمامی استانها، مشابه باروری سطح ملی بوده است( دراین سه دهه باروری در تمامی نقاط کشور تنزل پیدا کرده است ).

در تبیین عوامل موثر بر باروری عوامل متعدد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی نقش دارند و در تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده به هر کدام از این ابعاد، از جهات مختلف پرداخته شده است. پژوهش حاضر تاثیر و نقش مذهب بر باروری را مورد بررسی و ارزیابی قرارمی دهد.

طرح مساله:

جمعیت ایران از آغاز قرن بیستم تاکنون فراز و نشیب های گوناگونی را سپری کرده است. این جمعیت در آغاز قرن بیستم در حدود 10 میلیون (آقاجانیان،1991: 703) و در میانه سال 2004 میلادی به67.14 (PRB,2004) رسیده است.

مطالعات انجام شده در زمینه باروری در ایران (آقاجانیان،1991؛ عباسی شوازی ودیگران،2001)  به این مسأله اشاره دارد که شناخت عوامل مؤثر بر تحولات باروری مورد توجه محققان علوم اجتماعی بوده است. کالدول (1982) در تئوری خود، موضوع باروری را به سیر جریان ثروت مرتبط می داند (عباسی شوازی: 1383). مک نیکول (1994: 202- 201) در تبیین باروری، به مجموعه ای از عوامل که در یک ساختار، دارای کنش متقابل اند؛ اشاره می کند. استرلین درتئوری خود، (عرضه – تقاضا) سطح باروری یک جامعه را متأثر از انتخاب های زوجین می داند؛ که بر اساس  زمینه فرهنگی و خانوادگی آنها شکل می گیرد (حسینی،1381: 53).

علاوه بر عوامل اقتصادی و اجتماعی موثر بر باروری، دین و مذهب نیز به عنوان یک مقوله فرهنگی می توانند بخشی از تحولات و تغییرات باروری را تبیین نمایند و این مساله را روشن کنند که چرا افرادی با اوضاع اقتصادی و اجتماعی مشابه و برابر در مورد رفتار باروری به صورت متفاوت عمل می کنند.

در زمینه ارتباط دین و مذهب و باروری  مطالعات چندی صورت گرفته است (موشر و هندرشات، 1948؛وان هیک، 1956؛ چمی،1961 و 1997؛ گلد شایدر،1969و 1971؛ پترسن، 1969؛ بین و وود،1974؛ پولمن و والش؛1975؛ بین و مارکوم،1978؛ هالی،1978؛ وستاف و جونز، 1979؛ موشر،هندرشات و هورن،1986؛ اوبرمایر،1992؛ می ستری،1999؛ مک کویلان،2004؛ آدسرا،2005) که به تفاوت باروری درگروههای دینی اشاره دارند. علی رغم پژوهش های انجام شده در زمینه باروری در ایران ( کیرک،1978؛ عالی نژاد ومحمودی،1378؛ عباسی شوازی و دیگران،1380….) می توان چنین اظهار کرد که مساله مذهب در مرکز ثقل پژوهشهای انجام شده قرار نداشته و بر همین اساس این پژوهشها رابطه مذهب و باروری را بدرستی مورد ارزیابی قرار نداده اند و این در حالی است که اقلیتهای دینی و مذهبی گوناگونی در ایران ساکن می باشند. اکثریت قریب به اتفاق ساکنان نواحی مرزی ایران را مسلمانان اهل سنت تشکیل می دهند.  آمارهای  موجود حاکی از تفاوت نرخ باروری مسلمانان شیعه و سنی در  ایران است ( عباسی شوازی، 1382).

مساله اصلی این است که چرا زنان شیعه نسبت به زنان اهل تسنن باروری کمتری دارند؟ آیا تعالیم مذهبی می تواند این تفاوت ها را تبیین نماید؟  یا اینکه پایگاه اقتصادی و اجتماعی  و موقعیت سیاسی و فرهنگی عامل این تفاوت ها است؟

بررسی های انجام شده نشان می دهد که 40 درصد از زنان استان سیستان و بلوچستان در صورت کمک مالی دولت خواهان فرزند بیشترند که از این میان 29.2 درصد را زنان اهل تسنن و 19.8 درصد را  زنان شیعه تشکیل می دهند. در مورد اجرای برنامه های تنبیهی دولت در قبال کاهش باروری، زنان شیعه دیدگاه مثبت تری به مساله مورد بررسی داشته اند (عباسی شوازی ودیگران،1381). پس می توان گفت که علت انتخاب این موضوع را در دو عامل اصلی می توان جستجو کرد:

• عدم وجود یک بررسی دقیق و کامل در زمینه مذهب و باروری و مقایسه رفتارهای باروری دو گروه مذهبی شیعه وسنی.
• مذهب به عنوان یک پارامتر فرهنگی چه میزان از تفاوتهای باروری دو گروه را تبیین می کند.

در این تحقیق ما به بررسی باروری افتراقی این دو گروه مذهبی در شهرستان مهر، بخش گله دار؛ در استان فارس می پردازیم. علت انتخاب نمونه در این منطقه را می توان به عوامل چندی نسبت داد:

• تحدید و تدقیق نمونه مورد مطالعه.
• بررسی های انجام شده در سطح کشور حاکی از این امر است که مسلمانان شیعه باروری پایین‌تری نسبت به اهل تسنن دارند و نسبت زنان اهل سنتی که از وسایل جلوگیری استفاده می کنند کمتر از زنان شیعه است.
• ارتباط مداوم مردم این منطقه با کشورهای حوزه خلیج فارس و تاثیر پذیری از فرهنگ آنها که عمدتا به مذهب اهل سنت تعلق دارند.

امروزه تنها سه درصد از کشورهای جهان خواهان افزایش جمعیت می باشند. هفده درصد، جمعیت خود را مطلوب ومتناسب می دانند در حالی که هشتاد درصد از کشورهای جهان طالب کاهش باروری هستند (طلعتی، 1383: 63-62).  روند باروری در ایران به این صورت بوده که، از سال 64 به بعد شروع به کاهش کرده و از اواخر دهه 60 سرعت چشمگیری به خود گرفته است ( عباسی شوازی:1379،1381). مطالعه عباسی و دیگران (1381) در مورد روند تحولات باروری در ایران نشان می دهد که باروری کل زنان اهل تسنن (4.8 فرزند) نسبت به زنان شیعه (3.4 فرزند ) در سطح بالاتری قرار دارد. تفاوت باروری اهل سنت وشیعه و متفاوت بودن باروری استانهای سنی نشین با بقیه استانها از عوامل متعددی ناشی می شود. عوامل مختلفی می تواند نظر محقق را در زمینه تفاوت نرخ باروری گروه های مذهبی به خود جلب کند. متفاوت بودن ارزشها، هنجارها، تعالیم مذهبی مرتبط به تولید مثل، مجاز بودن یا نبودن استفاده از وسایل جلوگیری از حاملگی و سن ازدواج از این جمله اند . پژوهش حاضر به منظور تبیین تفاوت باروری دو گروه مذهبی شیعه و سنی، بررسی نقش و تاثیر آموزه های دینی و تعلقات مذهبی افراد در این تفاوتها، صورت می گیرد.

پژوهش حاضر می کوشد تا در بستر تغییرات باروری این دو گروه و تعلقات مذهبی متفاوت به پرسش های زیر پاسخ دهد:

• سطح باروری دو گروه مذهبی مورد مطالعه چگونه است؟
• آیا بین باروری مسلمانان اهل سنت و تشیع تفاوت معنی داری وجود دارد؟
• در صورت تفاوت، باروری اهل سنت وتشیع تحت تاثیر چه عواملی تغییر می کند؟
• مهمترین عامل تاثیر گذار در این بین کدام است؟
• تفاوت در برخی از آموزه های دینی و تعلقات مذهبی چه میزان از تفاوت های باروری این دو گروه را تبیین می کند؟

اهمیت موضوع:

از مهم ترین مقوله های علم جمعیت، مطالعه باروری است. باروری یکی از رویدادهای طبیعی جمعیت و از عناصر مهم رشد جمعیت است. در زمینه باروری  مطالعات و بررسی های متعددی چه در ایران و چه در خارج از ایران صورت پذیرفته و جنبه های مختلف این مفهوم و عوامل مؤثر بر آن مورد تدقیق و بررسی قرار گرفته است.

انجام بررسی های متعدد در ارتباط با این موضوع میزان اهمیت پژوهش حاضر را روشن و آشکار می نماید. با تمام این وجود پژوهش حاضر به چند دلیل حائز اهمیت است:

1. علی رغم انجام تحقیقات متعدد در زمینه باروری و عوامل موثر برآن تحقیق منسجمی در زمینه باروری افتراقی دو گروه مذهبی مهم شیعه وسنی در استان فارس انجام نشده است.
2. تحلیل حاضر سعی برآن دارد که تاثیر هر کدام از عوامل موثر بر باروری را در دو گروه مذهبی مورد بررسی قرار دهد.
3. در این پژوهش نقش آموزه های مذهبی و تعلقات مذهبی به طور جداگانه مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
4. اهل تسنن یکی از اقلیتهای مذهبی دین اسلام به حساب می آیند که بررسی نگرش و رفتار باروری آنها به منظور درک رفتارهای اجتماعی و جمعیتی آنها مفید ومؤثر خواهد بود.

اهداف تحقیق:

دراین تحقیق بدنبال بررسی و بسط این موضوع هستیم که آیا مذهب بعنوان یک متغیر مستقل، می‌تواند تاثیر معناداری بر باروری داشته باشد و تفاوتهای باروری دو گروه مذهبی را تبیین کند؟ برای دستیابی به این هدف، دو گروه مذهبی (شیعه و سنی) که در هر گروه افراد از لحاظ متغیرهای اقتصادی و اجتماعی همچون (تحصیلات، درآمد، محل زندگی و…) شرایط نسبتاَ یکسانی داشته باشند را انتخاب کرده، و با کنترل این متغیرها، تاثیر مذهب را بعنوان متغیر مستقل می سنجیم[1]. ما به دنبال آزمون کردن این  موضوع هستیم که آیا همبستگی مذهب و باروری، بعد از مشخص شدن شرایط اقتصادی و اجتماعی گروهها، باقی می ماند.

هدف کلی:

مقایسه باروری مسلمانان اهل تشیع و تسنن (شهرستان مهر، بخش گله دار) هدف اصلی و اولیه این پژوهش است،که خود مقدمه ای برای شناخت همه جانبه تأثیر مذهب و آموزهای مذهبی بر باروری بشمار می رود.

اهداف جزیی:

الف) شناخت و اندازه گیری میزان باروری مسلمانان اهل تسنن وتشیع.

ب)شناخت عوامل مؤثر بر باروری گروههای مورد پژوهش و تعیین میزان تأثیر آنها.

ج) بررسی و شناخت مکانیزم تأثیرگذاری مذهب و تعلقات مذهبی بر باروری دو گروه.

1) در این پژوهش سعی بر آن شده که افراد دو گروه مذهبی به صورت جداگانه (شیعیان در محله های شیعه نشین و اهل تسنن در محله های سنی نشین) از محله های هم جوار انتخاب شوند با این پیش فرض که از لحاظ متغیرهای اجتماعی و اقتصادی وضعیتی مشابه دارند.

برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید.